تولید و پرورش ملکه زنبور عسل

تولید و پرورش ملکه زنبور عسل

اعمال مدیریت صحیح در استفاده از پتانسیل های محیط از مهمترین عوامل موفقیت زنبورداران

است ، زیرا زنبورهای عسل وابستگی شدید به محیط دارند .

اگر زنبورداران بتوانند از مناطق گوناگون به موقع و در زمان مناسب استفاده نمایند ، می توانند

محیط مناسب را برای کلنی ها تامین کنند و درصد موفقیت خود را افزایش دهند .

با وجود دقت فراوان در تامین شرایط محیطی مناسب ، تشخیص مشکلات و کمبود های

زنبورستان و رفع به موقع آنها در کلنی های زنبورعسل ، می تواند از ایجاد شرایط نامطلوب جلوگیری کرده و در واقع در شرایط خاص به طور مصنوعی ، کلنی ها را به شرایط مناسب برساند .

تولید و پرورش ملکه زنبور عسل

در مدیریت کلنی های تحت پوشش پرورش ملکه معمولا کلنی های پدری ، مادری ، پرستار ،

شروع کننده و خاتمه دهنده با تغذیه تحریکی و رساندن شهد کافی به طور مصنوعی ، در شرایط مطلوب قرار می گیرند تا بتوانند به وظایف خود عمل نمایند .

تغذیه تحریکی با مکمل های پروتئینی در شروع عملیات پرورش ملکه و نیز انتقال قاب های

گرده به داخل کلنی های شروع کننده و جفت گیری می تواند در تامین گرده لازم و تولید ژله رویال کافی و ایجاد شرایط مطلوب کمک نماید.

بنابراین در عملیات پرورش ملکه ، در کنار مدیریت صحیح در انتخاب محل های مناسب و پرگل و گیاه مورد نیاز زنبور عسل ، مدیریت کلنی های تحت پوشش از نظر جمعیت کلنی ، وضعیت غذا و شرایط داخل کندو اجتناب ناپذیر است که در بخش های بعد مفصل تر توضیح داده خواهد شد .

در این برنامه ریزی باید عملیات مربوط به مدیریت و آماده سازی کلنی های پدری به گونه ای

صورت گیرد که برای هر ملکه زنبورهای نر کافی برای جفت گیری وجود داشته باشد .

جمعیت زنبور های نر

جمعیت زنبور های نر

در مدیریت کلنی های زنبور عسل در یک زنبورستان که با هدف تولید ملکه فعالیت دارد باید

برنامه ریزی براساس بیولوژی و رفتارشناسی زنبور عسل انجام شود ؛

به طوری که در مدت پرورش ملکه و دوره های زمانی گوناگون این فصل ، شرایط برای تولید

ملکه های مطلوب فراهم گردد .

از جمله مسائلی که باید به آن توجه کرد این است که پس از تولید ملکه های باکره و طی

دوران بلوغ آنها در زمان طراحی شده برای جفت گیری ، زنبور های نر بالغ قوی به تعداد کافی

در زنبورستان و محل جفت گیری ملکه ها وجود داشته باشند .

جمعیت زنبور های نر

باری افزایش توانمندی کلنی های زنبورعسل دقت لازم در انتخاب کلنی های پدری که

تولیدکننده زنبورهای نر برای جفت گیری با ملکه هستند از اهمیت ویژه برخوردار است ؛

به طوری که معمولا بهترین کلنی های زنبور عسل ارزیابی شده در طول فصل زنبورداری را به عنوان کلنی پدری برای تولید زنبورهای نر انتخاب می کنند و

کلنی های برتر بعدی نیز به عنوان کلنی های مادری برای تامین لاروهای ملکه  انتخاب می شوند.

برای تامین زنبورهای نر بالغ در زمان جفت گیری ملکه ها ، با توجه به اینکه طول دوران لاروی ، شفیرگی و بلوغ زنبورهای نر طولانی تر از زنبورهای ملکه است ، در نتیجه اقدامات لازم برای تامین زنبورهای نر زودتر آغاز می شود .

در واقع برنامه ریزی پرورش دهندگان ملکه باید طوری باشد که یک ماه و نیم از آماده شدن زنبور های ملکه باکره در منطقه ، اقدامات لازم برای پرورش زنبورهای نر شروع شود .

افزون بر این باید شرایط مطلوب از نظر شهد و گرده فراهم باشد و حتی با تغذیه کمکی ، کلنی های پدری را درشرایط کاملا مطلوب قرار دهیم تا ملکه ها در پوکه های نر قرار داده شده تخم ریزی کنند و در طول این دوره نیز تا زمان جفت گیری مراقبت های لازم از کلنی های پدری صورت گیرد تا در زمان لازم زنبورهای نر بالغ ، شاداب ، سالم و قوی به اندازه کافی جفت گیری وجود داشته باشد  و جفت گیری ملکه های باکره به موقع انجام شود .

جمعیت کافی کلنی های زنبور های عسل

جمعیت کافی کلنی های زنبور های عسل

مدیریت کلنی های زنبورعسل در یک زنبورستان تولید ملکه ، باید به گونه ای باشد که در زمان

های متفاوت فصل پرورش ملکه ،کلنی ها از جمعیت مناسب زنبورهای کارگر و نر برخوردار

باشند تا بتوانند وظایف مربوط بهکلنی های مادری ، پدری ، پرستار ، شروع کننده ، خاتمه

دهنده ، انکوباتور و جفت گیری را به خوبی انجام دهند.

جمعیت زنبورهای کارگر

همان طور که قبلا توضیح داده شد لاروهایی که باید تبدیل به ملکه شوند طی شش روز دوره لاروی با ژل رویال تغذیه می شوند که سه رو اول با ژل رویال جوان و سه روز دوم با ژل رویال پیر تغذیه می شوند .تفاوت آنها با لاروهایی که تبدیل به زنبور کارگر می شوند این است که لاروهای کارگر پس از اینکه در سه روز اول با ژل کارگری تغذیه شدند در سه روز دوم با ژل کارگری تغییر یافته و شهد و گرده تغذیه می شوند .

جمعیت کافی کلنی های زنبور های عسل

بنابراین با توجه به مطالب مذکور در کلنی هایی که برای پرورش ملکه آماده می شوند باید جمعیت زنبورهای کارگر قبل از شروع عملیات پیوند زنی به حد مطلوب برسد . جمعیت زنبور های کارگر جوان در این مرحله بسیار حساس و تعیین کننده است ، زیرا در مراحل اولیه تولید ملکه ، زنبور های کارگر جوان که سن آنها بین شش تا دوازده روز است وظیفه تولید ژل رویال و تغذیه لارو ملکه ها عهده دارند .

قرار گرفتن کلنی های پرورش ملکه در شرایط مطلوب طبیعی با پوشش گیاهی مناسب باعث می شود تا قبل از رسیدن زمان عملیات پرورش ملکه ، با انتقال گرده و شهد کافی به داخل کلنی ، تخم ریزی ملکه افزایش یابد و در زمان مذکور با برخورداری جمعیت مطلوب کارگران جوان و در نتیجه تولید ژل رویال و تغذیه کافی لاروهای ملکه ، در تولید ملکه های مطلوب ، درشت و سالم موفق باشند .

زمان و شرایط مناسب برای تولید ملکه

تولید ملکه در کندو ، به طور طبیعی زمانی آغاز می شود که شرایط طبیعی محیط پرورش ملکه مناسب باشد .

وضعیت محیط مذکور باید بتواند برای به وجود آوردن جمعیت مناسب و زیاد ، انتقال شهد و گرده کافی به داخل کلنی و تولید شده شرایط لازم را فراهم نماید .

بنابراین برای دستیابی به شرایط لازم برای پرورش ملکه ها توجه به عامل های زیر ضروری است .

شرایط اقلیمی و پوشش گیاهی مناسب

پوشش گیاهی مناسب برای تامین شهد و گرده کافی از مهم ترین عوامل موفقیت زنبورداری و پرورش ملکه می باشد .

همچنین شرایط اقلیمی مناسب منطقه مانند بارندگی های به موقع و دمای مناسب هوا در

فصل ها و زمان های گوناگون زیربنای موفقیت زنبورداری یک منطقه است ،زیرا وجود پوشش گیاهی مناسب را در درازمدت تامین می کند .

زمان و شرایط مناسب برای تولید ملکه

از ویژگی های مهم دیگری که در هر منطقه باید به آن توجه شود وزش باد و سرعت باد می باشد .

باید توجه داشت که در زمان پرورش ملکه لازم است درجه حرارت منطقه در طی روز

بین 20 تا 30 درجه سانتی گراد و سرعت باد در طی روز و ساعات پرواز جفت گیری ملکه کمتر از 20 کیلومتر در ساعت باشد .

گاهی با وجود مساعد بودن شرایط آب و هوایی و دمای مناسب در طی روز ، بادخیز بودن منطقه عامل محدود کننده در پرورش ملکه می باشد .

مثلا در شبه جزیره میانکاله در شمال بهشهر و با وجود فراهم بودن پوشش گیاهی و نیز دمای

مناسب در طی فروردین ، و ایزوله بودن منطقه برای پرورش ملکه و اصلاح نژاد زنبورعسل تنها

به دلیل بادخیز بودن منطقه و سرعت زیاد باد در فروردین ماه امکان تولید ملکه در این جزیره فراهم نمی باشد .

وجود پوشش گیاهی و شرایط اقلیمی و فصلی مناسب برای بروز توانمندی های گیاهان

موجود در منطقه و گل دهی این گیاهان و تولید شهد و گرده کافی به زنبورهای عسل امکان

برداشت شهد و گرده کافی از این گیاهان را می دهد

و وجود شهد و گرده کافی در کلنی در تامین شرایط لازم برای پرورش ملکه نقش اساسی دارد .
ادامه دارد ...

تاریخچه پرورش ملکه در ایران

تاریخچه پرورش ملکه در ایران

تکنیک پرورش ملکه تا قبل از انقلاب اسلامی و حتی تا پیش از دهه 1360 در میان زنبورداران

ایران رایج نبوده و آنان با روش های جدید پرورش ملکه آشنایی چندانی نداشتند .

در آن زمان بخشی از ملکه های مورد نیاز از خارج کشور وارد می شد و احتمالا بعضی

زنبورداران با روش های ابتدایی و پرهزینه ، تعداد محدودی ملکه تولید می کردند.

با توجه به اهمیت پرورش ملکه برای زنبورداران ، پس از انقلاب اسلامی و طی دهه شصت ،

تلاش های وزارت جهاد سازندگی ، وزارت کشاورزی و استادان دانشگاه ها در جهت توسعه تکنیک پرورش ملکه در میان زنبورداران ، باعث رشد و شکوفایی این صنعت گردید ، زیرا با توسعه تکنیک پرورش ملکه و حمایت وزارت جهاد سازندگی از بخش خصوصی و نیز گسترش این فن از سوی ایستگاه های پرورش ملکه ، شمار کلنی های کشور به میزان صد در صد افزایش یافت و از لحاظ کیفی نیز به وضعیتی برتر نسبت به گذشته دست پیدا کرد ؛

به طوری که میانگین تولید کلنی های ایران که کمتر از ده کیلوگرم در هر کلنی بود به دوازده کیلوگرم افزایش یافت .

تاریخچه پرورش ملکه در ایران

طی این دهه ، ایستگاه های پرورش ملکه دولتی با هدف های حفظ و حراست از منابع

ژنتیکی زنبورعسل بومی ایران و تهیه مقدمات لازم برای اصلاح نژاد زنبورعسل ایرانی ، توسعه و ترویج تکنیک پرورش ملکه در میان کارشناسان ، تکنسین ها ، زنبورداران و نهایاتا افزایش

کیفیت تولیدات صنعت زنبورداری در نه منطقه نجف آباد ، خوی ، لنگرود ، گرگان ، اراک ، نیشابور ، شیراز ، دزفول و جیرفت احداث شدند .

دراین مدت بعضی از این ایستگاه ها از عملکردی قابل قبول  برخوردار بودند و در بعضی

ایستگاه ها نیز دستیابی به هدف های تعیین شده به طور کامل صورت نگرفت .

ولی در مجموع ، این حرکت در توسعه صنعت زنبورداری در زمان یادشده تاثیری بسزا داشت .

تاریخچه پرورش ملکه در جهان

تاریخچه پرورش ملکه در جهان

درباره ملکه زنبورعسل و نقش آن در کندو ، مطالب علمی بسیاری در کتاب ها و مقاله های علمی وجود دارد که شامل نظام اجتماعی زندگی زنبورعسل ،

عملکرد و وظایف ملکه در کلنی و نیز روش تکثیر کلنی ها و تولید ملکه در شرایط طبیعی است.

برای نخستین بار سه قرن پیش از میلاد مسیح ، ارسطو فیلسوف یونانی ، زندگی اجتماعی

زنبور عسل و روابط پیچیده داخل کلنی را به رشته تحریر درآورد.

او در نوشتار علمی خود با عنوان «داستان طبیعی زنبور عسل » ضمن اشاره به زندگی اجتماعی زنبورها در کلنی زنبور عسل ،

به وجود تنها ملکه این مجموعه که صاحب اختیار و فرمانروای کلنی است اشاره کرده است .

تا قرن های متمادی ، ملکه زنبور عسل را پادشاه کندو می شناختند و دانشمندان از چگونگی تولید مثل کلنی اطلاعی نداشتند ؛

به طوری که برای جلوگیری از مهاجرت و بچه دادن کلنی بال های ملکه را می چیدند

تا اینکه در سال 1609 میلادی ، برای نخستین بار ، باتلر انگلیسی ،فرضیه مادرسالاری درداخل

کلنی  را  ارائه کرد .

تاریخچه پرورش ملکه در جهان

هوبر برای نخستین بار به جفت گیری ملکه در حال پرواز اشاره کرد .

او متوجه شد که ملکه هایی که محبوس هستند و امکان پرواز ندارند فقط تخم های نر می گذارند .

هوبر با جانشین کردن شان های حاوی نوزادان جوان با نوزادان مسن ، ثابت کرد

که ملکه از لارو های کوچک سه تا چهار روزه زنبور های کارگر تولید می شود .

کشف هوبر زمانی انجام گرفت که کندو با کادر متحرک وجود نداشت

و با جا به جایی تکه شان ها این کار صورت گرفت .

در سال 1845 میلادی ، حدود صد سال پس از ارائه نظریه بونت درباره بکرزایی شته ها دزیرزون نظریه به وجودآمدن زنبورهای نر از تخم های لقاح نشده را منتشر کرد .

اهمیت پرورش ملکه

اهمیت پرورش ملکه

با توجه به اینکه طی سال های پس از انقلاب اسلامی ، صنعت زنبور داری ، از رشد کمی

مطلوب برخوردار بوده و شمار کلنی های زنبورعسل از پانصد هزار در سال 1356 به بیش از پنج

میلیون و یازده هزار در سال 1389 افزایش یافته است

و زنبورداری صنعتی در ایران رشد نموده لذا نیاز به فراهم آوردن امکانات توسعه کیفی این صنعت ضروری به نظر می رسد .

برای توسعه کیفی ، در شاخه های گوناگون زنبور داریث ، از قبیل مدییت پرورش ، اصلاح نژاد ،

تولیدات زنبورعسل ، فرآوری ، بسته بندی و بازار یابی محصولات ،باید تلاش جدی صورت گیرد.

در این راستا پرورش ملکه زنبورعسل به عنوان تکنیکی در خدمت اصلاح نژاد این موجود و نیز

مدیریت بهینه پرورش زنبور عسل ، نقش اساسی ایفا می کند .

اهمیت پرورش ملکه

با توجه به اینکه ملکه زنبور عسل ، مادر کلنی و تامین کننده کارگردان کلنی است و بخشی

مهم از ویژگی های کارگردان کلنی از نظر قدرت چرا ، جمع آوری شهد و گرده و مقاومت در

برابر عوامل نامساعد محیطی از طریق ملکه به آنها منتقل می شود ؛

در نتیجه داشتن ملکه های مناسب در کلنی ها از رموز موفقیت زنبورداران است .

بنابراین آشنایی با روش های پرورش ملکه و تامین ملکه های مناسب از کلنی های برتر هر زنبورستان می تواند زنبورداران را در رسیدن به این هدف ها یاری نماید .

همان طور که ذکر شد بخش عمده ای از ویژگی های مهم مانند باروری ، جمعیت ، جمع آوری شهد و گرده ، مقاومت در برابر آفات و بیماری ها ، رفتار دفاعی ، قابلیت بچه دهی ، تولید موم و زمستان گذرانی را ملکه به کلنی منتقل می کند .

از سوی دیگر ملکه های جوان نیز نسبت به ملکه های پیر جمع یت بیشتری تولید می کنند و عملکرد کلنی را افزایش می دهند .
بنابراین گذشته از خصوصیات ژنتیکی مطلوب کلنی که بخش مهمی از آنها وابسته به ملکه

زنبورعسل است ، نیاز کلنیه ا به ملکه جوان و تعویض ملکه کلنی ها هر دو سال یکبار ، از دلایل دیگر اهمیت پرورش ملکه زنبور عسل و نیاز به فراگیری این تکنیک می باشد .

کم توقع با قابلیت تولید در خاک نسبتا حاصلخیز

کم توقع با قابلیت تولید در خاک نسبتا حاصلخیز

اساسا گیاه زراعی زعفران کم توقع است :

1 – مجموع کل ماده ی خشک گیاه زعفران حدود 15 درصد گیاهی مثل چغندر می باشد .

2 – برخورداری از ذخیره غذائی کورم و استفاده برای رشد و نمو در سال آتی .

3 – عدم تولید دانه ، پروتئین ، نشاسته ، چربی توسط گیاه .

4 – تنها محصول تولیدی گیاه ، تولید گل به وزن تقریبی تر 1/0 تا 2/0 گرم و وزن خشک

آن تنها حدود 20 تا 30 میلی گرم می باشد .

تولید این مقدار ماده خشک که در هر گل زعفران با کورم با وزن 20 تا 40 گرم

و ماده ی خشک 5 تا 8 گرم در شرایط دارای تنش رطوبت ، رشد و نمو نیز ممکن است .

کم توقع با قابلیت تولید در خاک نسبتا حاصلخیز

از آنجا که مدت دو تا چهار ماه برای تشکیل کورم های جدید از کورم های سال قبل در دوره ی رشد و نمو گیاه زعفران زمان وجود دارد .

این مدت زمان برای تشکیل یک کورم با 5 تا 8 گرم ماده خشک از یک گیاه زراعی با شاخص سطح برگ معادل 1 تا 2 امری پیچیده نیست

در حالی که تولید ماده خشک کل برای یک مترمربع مزرعه چغندر قند با شاخص سطح برگ 4تا 5 حدود 6تا 7 کیلوگرم می باشد

یعنی به ازای هر واحد سطح برگ 1/5کیلوگرم ، درحالی برای تولید 200 تا 220 گل زعفران در یک مترمربع از شاخص سطح برگ 1/5 تا 2 ،

تنها به تولید 1/5تا 2 کیلوگرم ماده خشک شامل کورم و اندام هوائی نیازمند هستیم .

از بررسی و تجزیه و تحلیل میزان مواد آسمیلات مورد نیاز برای تولید ماده خشک در دو گیاه زعفران و چغندر قند به این نتیجه می رسیم

که برای دسترسی به تولید حدود 5 تا 10 کیلوگرم زعفران که قیمتی معادل 20 تا 30 میلیون تومان در بازار فعلی ایران دارد ،

از نظر فیزیولوژی گیاهان زراعی به تولید حدود 2 کیلوگرم در مترمربع ماده خشک نیاز داریم

در حالی که با در نظر گرفتن متوسط تولید 50 تن چغندر قند با متوسط عیار قند 16

و درامد حدود 5 میلیون تومان باید در مترمربع حدود 7 کیلوگرم ماده خشک تولید نمائیم .

قدرت رقابت با علف های هرز زمستانه

قدرت رقابت با علف های هرز زمستانه

گیاه زعفران فقط برای شروع دوره ی رشد و نمو و در مرحله ی اول گل دهی به  آبیاری نیاز دارد .

از آنجا که قبلا در طی فصل تابستان مزرعه زعفران آبیاری نمی گردد،

لذا به دلیل کمبود رطوبت مزرعه فاقد علف هرز می باشد

از طرف دیگر به دلیل خشک بودن مزرعه علف های هرز زمستانه هم در اواخر مهر و اوائل آبان هنوز سطح مزرعه را فرا نگرفته اند

همچنین از آنجا که برای آغاز دوره ی گل دهی و نرم شدن سطح خاک پس از اولین آبیاری که همه ساله برای آغاز دوره ی رشد و نمو انجام می گیرد

و عمل دندانه زدن انجام می گیرد ،

این اقدام مکانیکی به عمق 5 تا 10 سانتی متر سطح خاک به نحو سبک شخم می زند

و لذا اگر بوته های علف هرز زمستانه زودتر از موعد سبز شده باشند

و یا به جمعیت اندک در مزرعه به هر دلیل موجود باشند

در اثر این اقدام زراعی بوته ها حذف خواهند شد .

قدرت رقابت با علف های هرز زمستانه

با گذشت 10 تا 15 روز از زمان اولین آبیاری و دندانه زدن سطح خاک مزرعه گل دهی گیاه زعفران آغاز می شود

و قبل از اینکه مزرعه مجددا آبیاری گردد دوره ی 15 تا 20 روزه گل دهی به پایان می رسد

و سپس سریعا رشد رویشی گیاه زعفران شامل شروع ظهور برگ ها سطح مزرعه را می پوشاند

پوشیده شدن سطح خاک مزرعه از برگ های زعفران امکان رقابت شدید علف های هرز با گیاه زعفران را از بین برده

و تا مراحل نهائی رشد و نمو زعفران شانس غلبه کردن علف هرز بر گیاه زعفران از آنها گرفته می شود .

فیزیولوژی رشد و نمو گیاه زراعی زعفران ویژگی مهمی است

که هزینه ی مبارزه و کنترل علف های هرز را کاهش داده

و مدیریت تولید این محصول را در رقابت با علف های هرز آسان تر می سازد .

مقاومت به آفات و امراض

مقاومت به آفات و امراض

امروزه بخش عظیمی از هزینه های تولید محصولات

زراعی و باغی به دفع آفات و امراض تعلق دارد

از طرف دیگر عدم وجود سموم موثر در کشور عملا کشاورزان را با بحران جدی

و سردرگمی شدید در چگونگی کنترل آفات و امراض قرار داده است .

وجود سموم موثر و ارزشمند خارجی با قیمت هایی

بسیار بالا مثال یک لیتر 100 تا 150 هزار تومان چنان بار سنگین مالی را به

کشاورزان تحمیل می نماید

که بررسی میزان هزینه ی آفات و امراض گیاهان زراعی و باغی را در اولین اولویت

بررسی و تصمیم گیری برای انتخاب نوع گیاه برای زراعت در کشور ایران قرار داده است .

مقاومت به آفات و امراض

از بین رفتن گونه های متعدد گیاهی و میزبان آفات و امراض زدر مراتع ،

گسترش بیابان ها ، کاهش حوزه جنگل ها ،

مقاوم شدن حشرات به سموم غیر موثر تقلبی موجود در بازار ،

عدم آموزش شیوه های دقیق و موثر آموزش دفع آفات و امراض در کشور بی اعتقادی

برخی از کشاورزان به دفع آفات و امراض ،

اقلیم خشک کشور ایران که آفات را به سمت تغذیه از گیاهان زراعی سوق می دهد ،

آلوده شدن منابع آب و خاک و حتی بذور قابل استفاده

به دلیل عدم نظارت و کنترل دقیق

بذور قابل استفاده از کشاورزی و ده ها عامل دیگر همگی باعث گسترش دامنه ی

آفات و امراض در کشور شده است .

در وضعیت بحرانی فعلی که حتی تولید محصولاتی چون گوجه فرنگی و بادنجان که

در 10 سال گذشته به سمپاشی نیاز نداشت

امروزه بدون سمپاشی غیر ممکن است .

پس ما در برنامه ریزی های تولید محصولات زراعی وباغی ناچار هستیم

که میزان نیاز به سمپاشی و حساسیت

به آفات و امراض را مورد مطالعه دقیق قرار دهیم .

گیاه زراعی زعفران دارای آفات و امراض کمتر نسبت

به سایر گیاهان زراعی و باغی می باشد .